Yaklaşık iki ay önce yanan 355 yıllık Vaniköy Camii’nde, raporlara yansıdığına göre elektronik ses sistemi ve klima ünitelerinin bulunduğu bölgedeki ahşapların arasından geçen elektrik tesisatı kablolarının ısınması sonucu yangın meydana gelmiş ve daha sonra ise ahşap bölgelere ve çatı kısmına sirayet ederek, yangının büyümesi üzerine tamamen kül olan camiinin restorasyonuna başlandı.
VANKULU MEHMET EFENDİ DEĞİL, VÂNÎ MEHMET EFENDİ!
Camiyi, Van’ın Hoşap kasabasında doğup daha sonra İstanbul’a gelen Mehmet Efendi yaptırmıştır. Doğduğu şehre nisbetle Vanî veya Hoşâbî denilmiştir. Bazıları Vankulu kitabının yazarı olan Vankulu Mehmet Efendi ile karıştırsa da ikisinin arasında ortalama bir asır zaman farkı vardır ve aynı kişi değillerdir.
PEKİ VÂNİ MEHMET EFENDİ KİMDİR?
Vâni Mehmet Efendi Hoşap kasabasından küçük yaşlarda ayrılıp Van’a gelerek ilim öğrenmeye başlayıp, ardından da o dönemlerde Osmanlı toprağı olan Tebriz, Gence ve Karabağ’a gitmiştir. Karabağ’da hocası Molla Nûreddin Efendi’nin yanında on yıla yakın ilim öğrendikten sonra Erzurum’a geçmiş ve İstanbul’a gidinceye kadar orada yaşamış ve orada vaizlik yapmış bir zat.
KÖPRÜLÜ FAZIL AHMET İLE KESİŞEN YOL!
İlim meclislerindeki sohbetleriyle de tanınan Mehmed Efendi, 1659 yılında Erzurum beylerbeyi olarak şehre gelen Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa’nın takdirini kazanmış ve birkaç yıl sonra Fâzıl Ahmed Paşa sadrazam olunca da onu İstanbul’a davet edip IV. Mehmed ile tanıştırmış. Mehmed Efendi ise kısa sürede padişahın yakın ilgisini kazanarak. Padişahın dahi kendi vaazlarını ve huzur derslerini dinleyip izzet ve ikramına nail olmuş. Şehzade Mustafa’ya da hocalık yapan Mehmed Efendi, 1665’de Yenicami vâizliğine ve sultan hocalığı görevine getirildi.
VİYANA KUŞATMASINDA BİR VAİZ!
1094’te ki II. Viyana Kuşatması’na ordu vâizi olarak katılan Mehmed Efendi, askerlerin siperlerini dolaşıp etkili sözlerle onları şevke getirmeye çalışmış ve bunda da başarılı olmuştur. Viyana Kuşatması’nın bozgunla sona ermesi Mehmed Efendi’yi de etkilemiştir. IV. Mehmed, çok sevmesine rağmen hocasını görevlerinden uzaklaştırdı ve Bursa’nın Kestel kazasına sürgüne göndermek zorunda kaldı. Sürgün olayı Mehmed Efendi’yi çok üzmüş ve bundan az sonra birkaç yıl sonra 1096’da vefat etti ve Kestel’de yaptırmış olduğu caminin girişine defnolundu.
DEVRİN TASAVVUF ERBABI İLE ARASI OLDUKÇA AÇIK!
IV. Mehmed döneminin dinî ve siyasî alanda en etkili kişilerinden biri olan Vâni Mehmed Efendi, XVII. yüzyılın dinî hayatında önemli bir yer tutan mutasavvıf-fakih çekişmesinde fakihlerin yanında yer almıştır. Mutasavvıf şair Niyâzî-i Mısrî’nin Bursa’dan Limni adasına sürülmesi, Babaeski’de bulunan o dönemin eseri olan bir Bektaşî tekkesinin yıktırılması, Mevlevî ve Halvetî dergâhlarının kapattırılmasından sorumlu tutulmuştur. Dönemin büyük mutasavvıflarından olan Niyâzî-i Mısrî, Mehmed Efendi ile olan mücadelesini bir eserine yansıtmıştır.
SABATAY SEVİ’Yİ YARGILAYAN HEYETTE!
Aynı dönemde mesihlik iddiasıyla ortaya çıkan Sabatay Sevi’nin, Mehmed Efendinin huzurunda sorgulanması da aynı dönemin önemli olaylarından biridir.
SEMTE ADINI VEREN BİR İLİM ADAMI!
Padişaha hocalık yaparak sevgisine mazhar olan Vâni Mehmet Efendi Osmanlıdaki vakıf kültüründen oldukça etkilenmiş ve kendisi de oldukça fazla eser yaptırarak toplum yararına vakfetmiştir.
Eskiden Papaz Korusu denilen Üsküdar yakınlarındaki bir semti IV. Mehmed hocasına bağışlamış ve Boğaziçi’nde bulunan bu semt daha sonraları ise onun ismiyle Vaniköy diye anılmıştır. Semtin imarında da Mehmed Efendi’nin büyük katkıları olmuştur. Ayrıca 1076 yılında da buraya Vaniköy Camii’ni yaptırmış, caminin yanına bir medrese inşa ettirmiş, çevresine de evler yaptırmıştır. Cami ve ona ait olan bir adet yalı halen mevcuttu.
Padişahın, kendi mülkiyetine verdiği 2000 akçe ve arazilerden elde ettiği gelir ile Bursa’nın Kestel ilçesine mescid, medrese ve imaret yaptırmıştır.
Caminin yangından sonraki hali.
BEKLENTİLER ASLINA UYGUN RESTORE EDİLMESİ
355 yıllık tarihi eser olan Vaniköy camii’nin yanması üzerine ise harekete geçen bakanlık yetkilileri, camiyi aslına uygun restore etmek için çalışmalara başladı.
Bulunduğu boğaz konumu itibariyle de apayrı bir görsel güzelliğe sahip olan cami ile ilgili halkın da beklentisi tamamen aslına uygun bir şekilde restore edilebilmesidir.